नेपालमा बासिन्दा प्राकृतिक ब्यक्तिको कर, सार्क राष्ट्रकै महंगो

 
                        क्षेत्रीय सहयोगकालागि दक्षिण एशियाली संघ (सार्क) को स्थापना सन् १९८५ माभएको थियो । हाल सार्कको ८ सदस्य राष्ट्रहरु रहेका छन् । नेपाल सरकार लगायत सार्क राष्ट्रका सरकाहरुले आफ्नो देशको आम जनताहरुको आयमा कर लगाई देश तथा जनताको विकासको लागि  खर्च गर्छ । तर बिगत केहि वर्षदेखि नेपाल सरकारले कर संकलन गरी, बजेट विनयोजन गर्छ र उक्त बजेट खर्च नै गर्न सकिरहेको छैन् ।

सार्क राष्ट्रहरुको आर्थिक सुचा तलको तालिका नं. १ बाट स्पष्ट हुन्छ ।

श्रोत : विश्व बैंक रिपोर्ट तथा २: गणनाबाट आएको नतिजा

                   यस देशहरुको प्रति ब्यक्ति आयको अधारमा नेपाल पुच्छारमा रहेकोछ भने करको दर तथा कर दायित्वको अधारमा अग्रिम स्थानमा रहेको छ । भुटान दोश्रो, श्रीलंका तेश्रो,बंगलादेश चौंथो, भारत पाचौं, अफगानिस्तान  छैठौं, पकिस्तान  सातौं र माल्दिभ्स अन्तिम स्थानमा रहेको छ । सरकारले जनतासंग अत्याधिक कर उठाए पनि नेपालको बिकास तथा प्रति ब्यक्ति आय उकास्न सकेको छैन । प्रतिब्यक्ति आयको अधारमा माल्दिभ्स पहिलो, श्रीलंका दोश्रो, भुटान तेश्रो, भारत चौंथो, बंगलादेश पाचौं, पकिस्तान छैठौ, नेपाल सातौं र अफगानिस्तान अन्तिम स्थानमा रकेको छ । माथिको तालिकाबाट के स्पष्ट देखिन्छ भने कम कर भएको देशहरुको प्रति ब्यक्ति आय बढी छ ।

तालिका नं. २ सार्क राष्ट्रहरुको बासिन्दा प्राकृति ब्यक्तिको आय, कर स्ल्याब तथा करको दर
(आय सम्बन्धित देशको मुद्रा लाखमा)

नोट : + भनेको “भन्दा माथि” हो ।

कुन देशको बासिन्दा प्राकृति ब्यक्तिको कर कति महगो छ ? त्यसको अध्यनको लागि सार्क राष्ट्रको
वार्षिक आय नेपाली रुपैयाँ २५ लाखलाई अधार लिइएको छ ।

क. नेपालमा करको अवस्था

                   नेपालमा वासिन्दा प्राकृतिक ब्यक्तिले नेपालमा २५ लाख आय आर्जन गर्छ भने उसले नेपाली रुपैंया ६ लाख २४ हजार कर तिर्नु पर्छ । जुन सरदर आयको २४.९६ प्रतिशत हुन जान्छ । नेपालमा आर्जित आयको पहिलो ४ लाखसम्ममा १ प्रतिशत कर तिर्नु पर्छ भने ४ लाख भन्दा बढी१ लाखसम्म १० प्रतिशत, ५ लाख भन्दा बढी २ लाखसम्ममा २० प्रतिशत, ७ लाख भन्दा बढी १३ लाखसम्ममा ३० प्रतिशत र २० लाख भन्दा माथिको आयमा ३६ प्रतिशतको दरले कर लाग्छ । यसरी बिभिन्न स्लैबमा कर गणना गर्दा २५ लाख आय आर्जन गर्ने बासिन्दाले तिरेको कर सार्क राष्ट्र«हरुमा नै सबै भन्दा बढीनेपालको नै रहेको छ ।
ख. भुटानमा करको अवस्था
                  भुटानमा बासिन्दा प्राकृतिक ब्यक्तिहरुले आर्जित गरेको आय मध्य भुटानी रुपैयाँ २ लाख सम्ममा कर छुट रहेको छ, भने २ लाख भन्दा बढी५०हजारसम्म १० प्रतिशत, २ लाख ५० हजार भन्दा बढी २ लाख ५० हजारसम्ममा १५ प्रतिशत, ५ लाख भन्दा बढी ५ लाखसम्ममा २० प्रतिशत र भुटानी१० लाख भन्दा बढीको आयमा २५ प्रतिशतको दरले कार लगाएको पाईन्छ । यसरि बिभिन्न स्लैबमा कर गणना गर्दा भुटानी १५ लाख ६२ हजार ५ सयलाई भुटानीरुपैयाँ एकको विनिमय दर नेपालीरुपैयाँ १.६० को दरलेविनिमय गर्दा नेपालीरुपैयाँ२५ लाख हुन आउछ र उक्त आयमा नेपालीरुपैयाँ४,५३,००० कर तिर्नु पर्छ, जुन सार्क देशहरुको तुलनामा दोश्रो महंगो कर हो ।

ग. श्रीलंका मा करको अवस्था

                 श्रीलंकामा बासिन्दा प्राकृतिक ब्यक्तिहरुले आर्जित गरेको आय मध्य श्रीलंकनरुपैयाँ ६ लाख सम्ममा ४ प्रतिशत, ६ लाख भन्दा बढी६ लाखसम्म ८ प्रतिशत, १२ लाख भन्दा बढी६ लाखसम्ममा १२ प्रतिशत, १८ लाख भन्दा बढी६ लाखसम्ममा १६ प्रतिशत, २४ लाख भन्दा बढी ६ लाखसम्ममा २४ प्रतिशत र ३० लाख भन्दा माथिलो आयमा २४ प्रतिशतको दरले कार लागाएको पाइन्छ । यसरी बिभिन्न स्लैबमा कर गणना गर्दा श्रीलंकन रुपैयाँ ३९ लाख ६ हजार २ सय ५० लाई श्रीलंकन रुपैयाँएकको विनिमय दर नेपाली रुपैयाँ ०.६४ को दरले विनिमय गर्दा नेपालि रुपैयाँ२५ लाख हुन आउछ र उक्त आयमा नेपालि रुपैयाँ ३,६९,६००कर तिर्नु पर्छ । जुन सार्क देशहरुमा तेश्रो महंगो कर हो । जबकीश्रीलंकन रुपैयाँ नेपाली रुपैयाँको तुलनामा कमजोर रहेको छ, जुन विनिमय दर बाट स्पष्ट हुन्छ ।

घ. बंगलादेशमा करको अवस्था

                 बंगलादेशमा बासिन्दा प्राकृतिक ब्यक्तिहरुले आर्जित आय मध्य बंगलादेशी रुपैयाँ २ लाख ५० हजार सम्ममा कर छुट छ भने २ लाख ५० हजार भन्दा बढी ४ लाखसम्म १० प्रतिशत, ६ लाख ५० हजार भन्दा बढी५ लाखसम्ममा १५ प्रतिशत, ११ लाख ५० हजारभन्दा बढी ६ लाखसम्ममा २० प्रतिशत, १७ लाख ५० हजार भन्दा बढी३० लाखसम्ममा २५ प्रतिशत र ४७ लाख ५० हजार भन्दा माथिलो आयमा ३० प्रतिशतको दरले कार लगाएको पाईन्छ । यसरी बिभिन्न स्लैबमा कर गणना गर्दा बंगलादेशी रुपैयाँ१८ लाख ११ हजार ५ सय ९४रुपैयाँ २० पैसालाई बंगलादेशीरुपैयाँ एकको विनिमय दर नेपाली रुपैयाँ१।३८ को दरले विनिमय गर्दा नेपालि रु.२५ लाख हुन आउछ र उक्त आयमा नेपाली रु.३,४५,५५० कर तिर्नु पर्छ, जुन सार्क देशहरुमा चौथो महगो कर हो ।

ङ. भारतमा करको अवस्था

                    भारतमा बासिन्दा प्राकृतिक ब्यक्तिहरुले आर्जित आय मध्यभारतीयरुपैयाँ ५ लाखसम्ममा कर छुट छ ।५ लाख भन्दा बढी२ लाख ५० हजारसम्म १० प्रतिशत, ७ लाख ५० हजार भन्दा बढी२ लाख ५० हजारसम्ममा १५ प्रतिशत, १० लाख भन्दा बढी२ लाख ५० हजारसम्ममा २० प्रतिशत, १२ लाख ५० हजार भन्दा बढी२ लाख ५० हजारसम्ममा २५ प्रतिशत र ५० लाख भन्दा बढीको आयमा ३० प्रतिशतको दरले कार लगाएकोछ । यसरी बिभिन्न स्लैबमा कर गणना गर्दा भारतीयरुपैयाँ१५ लाख ६२ हजार ५ सय लाई भारतीयरुपैयाँ एकको विनिमय दर नेपालीरुपैयाँ १।६० को दरले विनिमय गर्दा नेपालीरुपैयाँ२५ लाख हुन आउछ र उक्त आयमा नेपालीरुपैयाँ३,१०,०००कर तिर्नु पर्छ । जुन सार्क देशहरुमा औसत कर रहेको बुझिन्छ ।

च. अफगानिस्त्तानमा करको अवस्था
                 अफगानिस्त्तानमा बासिन्दा प्राकृतिक ब्यक्तिहरुले आर्जित आय मध्य अफगानी रुपैयाँ ६० हजारसम्ममा कर छुट दिएको छ भने ६० हजार भन्दा बढी९० हजारसम्म २ प्रतिशत, १ लाख ५० हजार भन्दा बढी१० लाख ५० हजारसम्ममा १० प्रतिशत र१२ लाख भन्दा माथिलो आयमा २० प्रतिशतको दरले कार लगाएकोछ । यसरि बिभिन्न स्लैबमा कर गणना गर्दा अफगानी रुपैयाँ १६ लाख ६६ हजार ६ सय ६६ रुपैयाँ ६७ पैसालाई अफगानी रुपैयाँ एकको विनिमय दर नेपालीरुपैयाँ १.५० को दरले विनिमय गर्दा नेपाली रुपैयाँ२५ लाख हुन आउछ र उक्त आयमा नेपालीरुपैयाँ३,००,२०० सय कर तिर्नुपर्छ । जुन सार्क देशहरुमा औसत भन्दा कम कर रहेको बुझिन्छ ।

छ. पकिस्तानमा करको अवस्था
                  पकिस्तानमा बासिन्दा प्राकृतिक ब्यक्तिहरुले आर्जित आय मध्य पाकिस्तानी रुपैयाँ ६ लाखसम्ममा कर छुट दिएको छ, भने ६ लाख भन्दा बढी६ लाखसम्म ५ प्रतिशत, १२ लाख भन्दा बढी६ लाखसम्ममा १० प्रतिशत, १८ लाख भन्दा बढी७ लाखसम्ममा १५ प्रतिशत, २५ लाख भन्दा बढी १० लाखसम्ममा १७.५० प्रतिशत, ३५ लाख भन्दा बढी १५ लाखसम्ममा २० प्रतिशत, ५० लाख भन्दा बढी ३० लाखसम्ममा २२.५० प्रतिशत,८० लाख भन्दा बढी ४० लाखसम्ममा २५ प्रतिशत, १ करोड २० लाख भन्दा बढी १ करोड ८० लाखसम्ममा २७.५० प्रतिशत, ३ करोड भन्दा बढी २ करोडसम्ममा ३० प्रतिशत, ५ करोड भन्दा बढी २ करोड ५० लाखसम्ममा ३२.५० प्रतिशत र ७ करोड५० लाख भन्दा माथिलो आयमा ३५ प्रतिशतको दरले कार लगाएकोछ । यसरी बिभिन्न स्लैबमा कर गणना गर्दा पाकिस्तानीरुपैयाँ३२ लाख ८९ हजार ४ सय ७३रुपैयाँ ६८ पैसालाई पाकिस्तानीरुपैयाँ एकको विनिमय दर नेपाली रुपैयाँ०.७६ को दरले विनिमय गर्दा नेपाली रु.२५ लाख हुन आउछ र उक्त आयमा नेपाली रुपैयाँ२,५३,२०० कर तिर्नु पर्छ, जुन सार्क देशहरुमा औसत भन्दा कम कर हो । जबकि पाकिस्तानी रुपैयाँ नेपाली रुपैयाँको तुलनामा कमजोर रहेको विनिमय दरबाट स्पष्ट हुन्छ ।

ट. माल्दिभ्समा करको अवस्था
              माल्दिभ्समा बासिन्दा प्राकृतिक ब्यक्तिहरुले आर्जितआय मध्य माल्दिभ्सयरुपैयाँ७ लाख २० हजार अर्थात नेपाली रुपैयाँ ५४,०७,२०० सम्ममा कर छुट दिएको छ भने माल्दिभ्सयरुपैयाँ७ लाख २० हजारभन्दा बढी ४ लाख ८० हजारसम्म ५.५० प्रतिशत, १२ लाख भन्दा बढी ६ लाखसम्ममा ८ प्रतिशत, १८ लाख भन्दा बढी ६ लाखसम्ममा १२ प्रतिशत र २४ लाख भन्दा बढीआयमा १५ प्रतिशतको दरले कार लगाएकोछ । यसरी बिभिन्न स्लैबमा कर गणना गर्दा माल्दिभ्सय रुपैयाँ ३ लाख ३२ हजार ८ सय ८९ रुपैयाँ ४८ पैसालाई माल्दिभ्सय रुपैयाँ एकको विनिमय दर नेपाली रुपैयाँ७.५१ को दरले विनिमय गर्दा नेपालीरुपैयाँ२५ लाख हुन आउछ । जबकीसो भन्दा बढी आयमा कर छुट रहेकोले नेपाली रुपैयाँ २५ लाखको आयमा शुन्य कर लाग्छ, जुन सार्क देशहरुमा सबै भन्दा कम कर हो ।

                 माथिको विश्लेषणबाट सार्क राष्ट्रहरुको आयमा नेपाल सबभन्दा कमजोर रहेको छ भने करको दर तथा कर दायित्वको अधारमा अग्रिम स्थानमा रहेको छ । प्रतिब्यक्ति आयको अधारमा नेपाल सातौं तथा जि.डि.पि.को ऋण प्रतिशतको अधारमा नेपाल सातौं स्थानमा रकेको छ । विनिमयको अधारमा पनि नेपाल कमजोर नै रहेको देखिन्छ ।

             नेपालको सबै सूचाड्ढहरुमा सुधार गर्न आवश्यक रहेको छ । साथै बिगतका वर्षदेखि नेपाल सरकारले अनुमान गरे जतिको ब्यक्तिगत आय कर उठाउन सकिरहेको छैन । जसको मुख्य कारण हो, नेपालको निजि क्षेत्र भित्र प्रशासनिक, ब्यवस्थापकीय, प्राविधिज्ञय तथा दक्ष जनशक्तिको रुपमा काम गर्ने बासिन्दा प्राकृतिक ब्यक्तिहरुको तलब नेपाल सरकारले तोकेको न्यूनतम ज्याला दरको तुलनामा चार पाँच गुणा भन्दा बढी रहेको छ ।

           तर, करको महंगो दर तथा कम स्लैबको कारणले ती कर्मचारीहरु आफ्नो तलबमा कर कट्टा नगरी भुक्त्तानी लिने गरेकाछन् ।जसले गर्दा सरकारले अनुमान गरे जति ब्यत्तिगत आय कर उठाउन सकिरहेको छैन् । नेपाल सरकारले न्यूनतम ज्यला दर १३,४५०तोकेको छ ।जसबाट संचयकोष तथा सामाजिक सुरक्षा कर कट्टी गरि जम्मा १२,५२० रुपैयाँश्रमिकको हातमा आउँछ ।

          जसबाट दुई अंकमा रहेको मुद्रा स्फितिमा परिवार चलाउन असम्भव रहेको छ । हाल सामाजिक सुरक्षा कोष ऐन, नियमावली तथा निर्देशिकाले सबै श्रमिकहरुको अधारभूत तलबको ३१ प्रतिशत कट्टा गरि कोषमा जम्मा गर्नु पर्नेछ । तर उक्त रकम ६० वर्ष उमेर पूरानभएसम्म निकाल्न पाउदैनन्। साथै बीमा तथा अन्य सुविधाको हकमा न्यूनतम ज्याला वा सो भन्दा बढी कमाउने सबैश्रमिकलाई बराबर सुविधाको ब्यवस्था छ ।

            यो सबै बिषय सामाजिक तथा ब्यवहारिक भन्दा फरक बिषय भएको हुनाले योगदान गरेको रकमको आधारमा सुविधाको ब्यवस्था मिलाउन आवश्यक छ । हालको स्लैबमा संसोधन गरी आयको ८ लाख सम्ममा १ प्रतिशत, ८ लाख देखि १२ लाखसम्म १० प्रतिशत, १२ लाख देखि १६ लाखसम्ममा १५ प्रतिशत, १६ लाख देखि २० लाखसम्ममा २० प्रतिशत, २० लाख देखि २५ लाखसम्ममा २५ प्रतिशत र २५ लाख भन्दा माथिलो आयमा ३० प्रतिशतको दरले कार लगाउन उपयुक्तहुन्छ ।

             साथै करको प्रतिशतलाई अधार समूह बनाई करदाताहरुलाई सो समूह अनुसारको सेवा तथा सुविधाहरु दिनुपर्छ । यस्तो करको स्लैब तथा दरमा संसोधन गरिएमा कुनै बासिन्दा प्राकृतिक ब्यक्तिले २५ लाख आय आर्जन गरेमा जम्मा ३ लाख १३ हजार मात्र कर तिर्नुपर्छ । साथै सरकारले मुद्रास्फितिलई ध्यानमा राखेर न्यूनतम तलब तथा ज्यालामा बृद्धि गर्नुपर्नेछ ।

               साथै स्वास्थ्य, शिक्षा तथा खाद्यान्नको दर भाउ कम गर्न पनि आवश्यक रहेको छ । समाजिक सुरक्षा कोषको सुविधाहरु, कर तिर्ने ब्यक्तिहरुको समूहको अधारमाब्यक्तिहरुलाईदिइने सेवा तथा सुविधाहरुमा फरकपनल्याउन सकेमा सरकारले अनुमान गरे अनुसारको कर उठाउन सकिनेछ र नेपाल सार्क राष्ट्रको महंगो कर सूचिबाट पनि हट्नेछ ।